Στη σύσκεψη θα συμμετέχουν οι υπουργοί Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Εσωτερικών, Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, Οικονομικών, ο υφυπουργός Κρατικής Αρωγής, ο επικεφαλής του ΤΑΙΠΕΔ, η Περιφέρεια Αττικής και οι δήμαρχοι Πεντέλης, Χαλανδρίου, Παλλήνης, Βριλησσίων, Ωρωπού, Διονύσου, Μαραθώνα, Ραφήνας και Πικερμίου.

Πέρα από τα μέτρα που θα ληφθούν για τη συγκεκριμένη πυρκαγιά, επιδίωξη της κυβέρνησης είναι η διαρκής βελτίωση της συνολικής λειτουργίας της Πολιτικής Προστασίας. Με στόχο οι όποιες αστοχίες να μετατρέπονται γρήγορα σε μαθήματα για την επόμενη μάχη, αλλά και με διάθεση να διαφυλαχθεί το έως τώρα κεκτημένο και να μην απαξιωθεί η πρόοδος που έχει καταγραφεί έως τώρα, όπως λέγεται χαρακτηριστικά, αντιμετωπίζουν στο Μαξίμου τα πολιτικά και όχι μόνο… απόνερα της μεγάλης φωτιάς στη βορειοανατολική Αττική.

Στην κυβέρνηση αντιλαμβάνονται πως οι εικόνες με την πυρκαγιά να καίει σπίτια εντός οικιστικού ιστού σε Πεντέλη, Βριλήσσια και Πάτημα Χαλανδρίου αποτελούν λόγο (επιχειρησιακού) προβληματισμού και αιτία να αντεπιτεθούν τα κόμματα της αντιπολίτευσης, προεξάρχοντος του ΣΥΡΙΖΑ, που μεταξύ άλλων ζήτησε την αποπομπή του υπουργού Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, Βασίλη Κικίλια. Από το Μέγαρο Μαξίμου σήκωσαν το γάντι, ζήτησαν -όπως και πέρυσι- απολογιστική για την αντιπυρική περίοδο συζήτηση στη Βουλή σε επίπεδο αρχηγών και επιχειρούν να επικεντρώσουν τη συζήτηση στα στοιχεία και στους αριθμούς, προκειμένου να «απονευρώσουν» την προπαγάνδα και τα fake news που διασπείρει, όπως υποστηρίζουν, η Κουμουνδούρου.

Επικαλούμενα το τραγικό προηγούμενο της εκατόμβης νεκρών στο Μάτι, κυβερνητικά στελέχη επιμένουν πως η διαρκής χρήση του 112 σώζει ζωές και τονίζουν ότι από την 1η Μαΐου έως σήμερα η Πυροσβεστική έχει αντιμετωπίσει 3.543 ενάρξεις αγροτοδασικών πυρκαγιών, ήτοι τις διπλάσιες σε σχέση με το 2023. Οι ίδιες πηγές σημειώνουν, εξάλλου, ότι φέτος επιχειρούν στο πεδίο 17.500 πυροσβέστες, 24% περισσότεροι από πέρυσι, ενώ έχουν προσληφθεί 700 δασοκομάντος με τις μονάδες τους να είναι αυξημένες το 2024 από έξι σε 16. Μάλιστα, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, η χώρα μας δαπανά το 0,6% του ΑΕΠ σε πυροσβεστικές υπηρεσίες, ποσοστό που είναι ελαφρώς πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Μάλιστα, έχοντας εκσυγχρονίσει σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια το δόγμα της Πολιτικής Προστασίας προσαρμόζοντάς το στις αυξημένες ανάγκες της κλιματικής κρίσης, κυβερνητικοί παράγοντες επισημαίνουν ότι το βάρος δίνεται πλέον στην πρόληψη, με το πρόγραμμα «Αιγίς» να έχει ήδη συμβασιοποιηθεί στο 55%, ενώ για το υπόλοιπο 45% το ΤΑΙΠΕΔ «τρέχει» τις διαγωνιστικές διαδικασίες που βρίσκονται σε φάση προσωρινών αναδόχων ή αξιολόγησης προσφορών. Βάσει των διαθέσιμων στοιχείων, συνολικά από το υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας έχουν δημοπρατηθεί έργα και εξοπλισμοί πυρόσβεσης και πυροπροστασίας, προϋπολογισμού 1,66 δισ. ευρώ, από τα οποία το 1,5 δισ. ευρώ δημοπρατήθηκε μετά την 1η Ιουλίου του 2023. Να σημειωθεί ότι στο πλαίσιο του προγράμματος προστασίας των δασών «Anti Nero», το ΤΑΙΠΕΔ έχει υπογράψει 160 συμβάσεις ύψους 321 εκατ. ευρώ την περίοδο 2022-2024, με τις περισσότερες (ύψους 200 εκατ. ευρώ) να έχουν υπογραφεί το 2024.

Μάλιστα, κυβερνητικά στελέχη περνούν στην αντεπίθεση τονίζοντας ότι δεν υπήρχε συνεκτική πολιτική πρόληψης για τις δασικές πυρκαγιές, καθώς οι πόροι που κατευθύνονταν εκεί μετά βίας έφθαναν ετησίως τα 3,5 εκατ. ευρώ. Από την κυβέρνηση, δε, βάζουν στο στόχαστρο τον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος, όπως λένε, έχει φθάσει στο σημείο να αμφισβητεί τα επίσημα στοιχεία, ενώ τονίζουν ότι κατά το επίμαχο τριήμερο της μεγάλης πυρκαγιάς στη βορειοανατολική Αττική, ήτοι από τις 11, 12 και 13 Αυγούστου πετούσαν 29, 36 και 20 αντίστοιχα εναέρια μέσα έως τη 1 το μεσημέρι. Τέλος, από την κυβέρνηση υπενθυμίζουν πως ταυτόχρονα με τα προαναφερθέντα έχει αυστηροποιηθεί ουσιωδώς και το ποινολόγιο ακόμη και για τις εξ αμελείας πυρκαγιές και σημειώνουν χαρακτηριστικά ότι ο εμπρησμός που οδηγεί σε απώλεια ζωής τιμωρείται με ισόβια, ενώ ο εμπρησμός δάσους, αν οδηγήσει σε οικολογική καταστροφή, είναι πλέον κακούργημα και η ποινή του φτάνει τα 20 χρόνια κάθειρξης και τα 200.000 ευρώ πρόστιμο.

Τα 15 άμεσα μέτρα

Σε ό,τι αφορά τις πρόσφατες πυρκαγιές στην Αττική, ήδη από την Τετάρτη η κυβέρνηση ανακοίνωσε έναν κατάλογο 15 μέτρων άμεσης ενίσχυσης στους πυρόπληκτους και στους δήμους που επλήγησαν. Συγκεκριμένα:

1. Πρώτη αρωγή έναντι στεγαστικής συνδρομής.

2. Παροχή στεγαστικής συνδρομής σε φυσικά και νομικά πρόσωπα για την αποκατάσταση κτιρίων.

3. Επιδότηση ενοικίου ή συγκατοίκησης.

4. Πρώτη αρωγή έναντι κρατικής αρωγής προς πληγείσες επιχειρήσεις.

5. Προκαταβολή έναντι κρατικής αρωγής προς πληγείσες επιχειρήσεις.

6. Κρατική αρωγή προς πληγείσες επιχειρήσεις.

7. Κρατικές οικονομικές ενισχύσεις για τις αγροτικές εκμεταλλεύσεις.

8. Αποζημιώσεις για τις πρώτες ανάγκες των νοικοκυριών και για οικοσκευή.

9. Αναστολή καταβολής φορολογικών υποχρεώσεων.

10. Διευκολύνσεις στο ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα και στο επίδομα στέγασης.

11. Αναστολή διενέργειας πράξεων αναγκαστικής εκτέλεσης.

12. Τριετής απαλλαγή από τον ΕΝΦΙΑ.

13. Ρύθμιση και αναστολή ασφαλιστικών εισφορών.

14. Αναστολή συμβάσεων εργασίας με αντίστοιχο επίδομα.

15. Εκτακτη χρηματοδότηση προς τους ΟΤΑ.

Ποιες θα είναι οι συνέπειες στην Αττική

Επιδείνωση της ποιότητας του αέρα, νέα μείωση των βροχοπτώσεων και ακόμα πιο έντονους καύσωνες προβλέπουν οι επιστήμονες μετά τις πρόσφατες πυρκαγιές. Εκφράζουν την ανησυχία τους για πλημμύρες και εκτιμούν ότι θα υπάρξει περαιτέρω αύξηση των ενεργειακών δαπανών των νοικοκυριών

Αμεσες αναμένονται να είναι οι συνέπειες των πρόσφατων πυρκαγιών στη βορειοανατολική Αττική, καθώς, σύμφωνα με τους επιστήμονες, η απώλεια δασικού όγκου πρόκειται να επιδεινώσει τις κλιματικές συνθήκες σε ολόκληρο το Λεκανοπέδιο από τους επόμενους κιόλας μήνες. Οι ειδικοί μιλούν ήδη για μεγάλη επιβάρυνση της ατμόσφαιρας. Στον αέρα που αναπνέουν οι κάτοικοι της Αττικής έχουν συγκεντρωθεί επικίνδυνα μικροσωματίδια, τα οποία σε ένα ποσοστό είναι και τοξικά, καθώς, εκτός από τη βλάστηση, στις φλόγες παραδόθηκαν και κατοικίες, αυτοκίνητα και επιχειρήσεις.

Πολύ γρήγορα, όμως, εκτιμάται ότι θα φανούν και οι επιπτώσεις στο κλίμα της πρωτεύουσας. Εκτός από την ικανότητά τους να ρυθμίζουν τη θερμοκρασία, τα δάση συμβάλλουν και στον αριθμό των βροχοπτώσεων, με τους ειδικούς να προβλέπουν έναν ακόμη πιο θερμό και άνυδρο χειμώνα για το 2025. Οι επιπτώσεις είναι πολλαπλές, καθώς οι πυρκαγιές αναμένεται να επηρεάσουν και την οικονομία των νοικοκυριών, αυξάνοντας τις ενεργειακές τους δαπάνες, ενώ μπορεί να αποτελέσουν την αιτία για μια νέα καταστροφή, με την εκδήλωση πλημμυρών σε αρκετά σημεία των πληγεισών περιοχών.

Ατμόσφαιρα

Για τουλάχιστον έναν μήνα, οι συγκεντρώσεις των μικροσωματιδίων στην ατμόσφαιρα της Αττικής εκτιμάται ότι θα βρίσκονται πολύ κοντά στο ασφαλές όριο που θέτει ο ΠΟΥ. Η ποιότητα της ατμόσφαιρας αναμένεται να βελτιωθεί μόνο μετά τις πρώτες βροχές, όμως οι νέες έρευνες δείχνουν ότι οι περιαστικές πυρκαγιές μπορούν να υποβαθμίζουν τον αέρα μιας πόλης μέχρι και πολλούς μήνες μετά την εκδήλωσή τους. Ενώ οι φωτιές μαίνονταν, υπήρξε μεγάλη διασπορά καπνού και στάχτης σε όλο το Λεκανοπέδιο, με αποτέλεσμα στη Γλυφάδα, πολλά χιλιόμετρα μακριά από τη φωτιά, να καταγράφονται έως και 200 μικρογραμμάρια μικροσωματιδίων ανά κυβικό μέτρο αέρα, ενώ το ασφαλές όριο είναι τα 20 μικρογραμμάρια. Σε άλλες περιοχές της Αττικής, η κατάσταση ήταν ακόμα χειρότερη, όπως τονίζει ο Κωνσταντίνος Καρτάλης, καθηγητής Φυσικής Περιβάλλοντος και μέλος της επιστημονικής επιτροπής της Ε.Ε. για την Κλιματική Αλλαγή. «Με τις φωτιές, η ποιότητα του αέρα υποβαθμίζεται λόγω των αιωρούμενων σωματιδίων που εκλύονται στην ατμόσφαιρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι και σε αυτές τις δασικές πυρκαγιές σημειώθηκε υπέρβαση του ορίου που θέτει ο ΠΟΥ κατά 20 φορές», αναφέρει ο καθηγητής του ΕΚΠΑ. «Το κύριο στοιχείο που παράγει η φωτιά είναι το μονοξείδιο του άνθρακα, το οποίο σε υψηλές συγκεντρώσεις μπορεί να αποβεί ακόμα και θανατηφόρο. Η ανησυχία στην προκειμένη περίπτωση όμως είναι ότι, λόγω των όσων κάηκαν κοντά στον αστικό ιστό, στην ατμόσφαιρα εκλύθηκαν σωματίδια από πολλά χημικά προϊόντα. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει ένα τοξικό μείγμα που αιωρείται στην ατμόσφαιρα, το οποίο μπορεί να επιτίθεται ακόμα και στα πιο απομακρυσμένα μέρη του βρογχικού συστήματος», λέει η πρόεδρος της Ενωσης Πνευμονολόγων Ελλάδος, Σταματούλα Τσικρικά, επισημαίνοντας πως οι πολίτες που αντιμετωπίζουν ενοχλήσεις αυτές τις ημέρες θα πρέπει να αναζητήσουν ιατρική φροντίδα.

«Ανάλογα με το πόσο έχει εκτεθεί κανείς στον επιβαρυμένο αέρα, μπορεί να εμφανίσει ερεθιστικό βήχα, δυσφορία στο στήθος, δυσκολία στην αναπνοή. Ειδικά τα μικρά παιδιά, οι έγκυες και όσοι έχουν χρόνια προβλήματα θα πρέπει να σπεύσουν να εξεταστούν, αν έχουν τέτοια συμπτώματα», σημειώνει η Στ. Τσικρικά, εκφράζοντας και τον προβληματισμό για την κατάσταση που θα επικρατήσει στην πρωτεύουσα τους επόμενους μήνες. «Ερευνες στις ΗΠΑ δείχνουν ότι υπάρχει αύξηση έως και 30% στα περιστατικά κρίσεων άσθματος, ακόμα και έναν μήνα μετά από μια πυρκαγιά. Στον Καναδά, μια μελέτη δείχνει ότι υπάρχει επιβάρυνση ακόμα και έξι μήνες μετά από μια πυρκαγιά. Είναι όμως πολύ δύσκολο να κατανοήσουμε τις μακροπρόθεσμες συνέπειες», λέει η πρόεδρος της Ενωσης Πνευμονολόγων.

Ο καύσωνας του 2025

Οπως έχει δείξει έρευνα του ΕΚΠΑ, οι πυρκαγιές επιβαρύνουν το κλίμα της Αττικής αλλά και το μικροκλίμα της Αθήνας, καθώς η απώλεια δασικών εκτάσεων επιβαρύνει το θερμικό περιβάλλον, περιορίζοντας τη δροσιστική επίδραση των δένδρων και αποδυναμώνοντας τους λεγόμενους διαδρόμους αερισμού, δηλαδή τη ροή αερίων μαζών λόγω της επικοινωνίας πράσινων χώρων μεταξύ τους. «Με άλλα λόγια, μειώνεται η ανθεκτικότητα του ευρύτερου πολεοδομικού συγκροτήματος της Αθήνας στις υψηλές θερμοκρασίες και τους καύσωνες, δηλαδή στο κύριο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Αθήνα λόγω της κλιματικής αλλαγής. Στην πράξη, αν το 2025 προκύψει ένας αντίστοιχος καύσωνας με τον φετινό, η θερμική δυσφορία θα είναι αυξημένη και οι επιπτώσεις στον πληθυσμό και στις παραγωγικές δραστηριότητες περισσότερες», αναφέρει ο Κ. Καρτάλης.

«Μόνο ένα δένδρο, κάτω από τη σκιά του, μπορεί να ρίξει έως και τρεις βαθμούς Κελσίου τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Σκεφτείτε ποια είναι η κατάσταση τώρα που έχουν χαθεί τόσα δένδρα, τα οποία δεσμεύουν τα σωματίδια και απελευθερώνουν οξυγόνο», αναφέρει ο Βασίλης Δρόσος, καθηγητής Δασολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, επισημαίνοντας ότι πρέπει να γίνουν άμεσες προσπάθειες για την ανασύσταση της βλάστησης που καταστράφηκε. «Η απώλεια δάσους δεν πρέπει να θεωρείται οριστική. Αντίθετα, χρειάζεται να καταβληθούν περισσότερος κόπος και χρήμα, για να ξανακερδίσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο μέρος του πρασίνου που κάηκε», προσθέτει ο καθηγητής.

Σε αντίθετη περίπτωση, αν η απώλεια των δασών γίνει μόνιμη, τότε θα είναι ακόμα μεγαλύτερη η επιτάχυνση των κλιματικών αλλαγών που ευθύνονται για την υπερθέρμανση της Αττικής. «Οι πυρκαγιές εκπέμπουν επίσης σημαντικές ποσότητες θερμοκηπιακών αερίων, όπως το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο, με αποτέλεσμα να συνεισφέρουν στην κλιματική αλλαγή, ενώ η απώλεια των δασών περιορίζει σημαντικά τον φυσικό μηχανισμό απομάκρυνσης διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα», εξηγεί ο Κ. Καρτάλης.

Λειψυδρία

Εκτός από τις υψηλότερες θερμοκρασίες, οι πυρκαγιές σε απόσταση αναπνοής από την πρωτεύουσα δύναται να επιτείνουν ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν φέτος η Αττική και ολόκληρη η χώρα, δηλαδή την έλλειψη της βροχής και τον περιορισμό του υδροφόρου ορίζοντα οδηγώντας σε έναν ακόμη πιο άνυδρο χειμώνα. «Η διαπνοή των φυτών περιλαμβάνει αποβολή νερού με τη μορφή υδρατμών προς την ατμόσφαιρα, με ταυτόχρονη απορρόφηση θερμότητας από το περιβάλλον, το οποίο συνεπώς οδηγεί σε ψύχρανση του αέρα. Επομένως, η τόσο ραγδαία μείωση της δασοκάλυψης που σημειώνεται στην Αττική τα τελευταία χρόνια, μοιραία αναμένεται να μειώσει την ανθεκτικότητα του νομού σε συνθήκες καύσωνα», δηλώνει ο Απόστολος Βουλγαράκης, καθηγητής Κλιματικών Αλλαγών στο Πολυτεχνείο Κρήτης, εξηγώντας πως αυτό έχει επιπτώσεις και στις βροχές. «Αφού η διαπνοή των φυτών οδηγεί και στην εισροή νερού (υδρατμών) στην ατμόσφαιρα, η μείωση της δασοκάλυψης έχει ως συνέπεια και τη μείωση της ατμοσφαιρικής υγρασίας και των βροχοπτώσεων. Βέβαια, πρέπει να σημειωθεί ότι οι επιπτώσεις των πυρκαγιών στον υδρολογικό κύκλο είναι πιο σύνθετες και πολυπαραγοντικές. Για να εκτιμηθούν με περισσότερη βεβαιότητα χρειάζεται μελέτη με εξελιγμένα ατμοσφαιρικά μοντέλα, κάτι το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει πεδίο έρευνας στα επόμενα χρόνια», προσθέτει.

Πλημμύρες

Οι ειδικοί μιλούν παράλληλα για την ανάγκη άμεσων αναδασώσεων, ούτως ώστε να μετριαστεί μια γνωστή και δεδομένη συνέπεια των πυρκαγιών. Πρόκειται για τη διάβρωση των εδαφών από το νερό της βροχής και κατ' επέκταση την πρόκληση πλημμυρών, καθώς πλέον το έδαφος δεν έχει τη δυνατότητα να συγκρατεί τα όμβρια ύδατα. «Αυτή τη φορά πρέπει να προλάβουμε τη ζημιά και όχι να τρέξουμε από πίσω της όταν εκδηλωθεί η καταστροφή, δηλαδή ένα πλημμυρικό φαινόμενο. Αν έρθει μια βροχερή περίοδος, όλο το έδαφος των περιοχών που επηρεάστηκαν θα αποσαθρωθεί, θα μείνει ένας γυμνός βράχος. Θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί στις προσπάθειες τεχνητής αναγέννησης των καμένων εκτάσεων. Η επιλογή των πεύκων είναι η εύκολη λύση, όμως πιστεύω ότι πλέον θα πρέπει να οδηγηθούμε στη λύση των κωνοφόρων δένδρων», λέει ο καθηγητής Δασολογίας, Β. Δρόσος. Αύξηση του κινδύνου εκδήλωσης πλημμυρών στην Αττική αναμένει και ο Κ. Καρτάλης. «Η καταστροφή της φυσικής βλάστησης αποσαθρώνει το έδαφος, με αποτέλεσμα να ενισχύονται οι πλημμύρες, υποβαθμίζει την ποιότητα του νερού, ενώ οι επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα είναι συχνά μη αναστρέψιμες. Γι' αυτό λέμε ότι οι δασικές πυρκαγιές έχουν εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις», δηλώνει ο καθηγητής του ΕΚΠΑ.

«Η προστασία των καμένων περιοχών, ώστε να αναγεννηθεί το δάσος με φυσικό τρόπο, η στοχευμένη παρέμβαση σε περιοχές όπου υπάρχει αυξημένος κίνδυνος διάβρωσης του εδάφους, η αναδάσωση περιοχών οι οποίες είναι δύσκολο να ανακάμψουν από μόνες τους, καθώς και η χρήση ειδών δέντρων τα οποία είναι λιγότερο εύφλεκτα, είναι μερικά από τα βήματα που πρέπει να δρομολογηθούν», δηλώνει ο Απ. Βουλγαράκης από το Πολυτεχνείο Κρήτης.

Θέρμανση και ψύξη

«Οι πυρκαγιές επηρεάζουν το φυσικό περιβάλλον, το κλίμα, την ανθρώπινη υγεία, αλλά και την κοινωνία και την οικονομία», επισημαίνει το μέλος της επιστημονικής επιτροπής της Ε.Ε. για την Κλιματική Αλλαγή, Κ. Καρτάλης. Πράγματι, εκτός από τους άμεσα θιγόμενους επαγγελματίες, όπως είναι οι αγρότες, οι φωτιές στην ανατολική Αττική έχουν τη δυνατότητα να περιορίσουν τους οικονομικούς πόρους όλων των πολιτών. Οπως δείχνουν οι έρευνες, οι πυρκαγιές σε περιαστικές περιοχές οδηγούν σε αύξηση δαπανών για τον κλιματισμό των κατοικιών, τόσο το καλοκαίρι όσο και τον χειμώνα. «Τα δάση ουσιαστικά ρυθμίζουν τις κλιματικές συνθήκες καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. Και αυτό διότι έχουν τη δυνατότητα να κάνουν πιο δροσερό το καλοκαίρι, αλλά και πιο ήπιο έναν χειμώνα», δηλώνει ο Β. Δρόσος. Ετσι, οι κάτοικοι της Αττικής, μετά και το τελευταίο πλήγμα που δέχθηκε ο δασικός όγκος στα βόρεια και στα ανατολικά του νομού, αναμένεται να έρθουν αντιμέτωποι με μια νέα αύξηση στις ενεργειακές τους δαπάνες. «Προσωπικά θεωρώ ότι θα είναι δύσκολο να αποφευχθούν οι επιπτώσεις στον ενεργειακό προϋπολογισμό των νοικοκυριών. Οι κάτοικοι θα πρέπει να καταναλώσουν περισσότερη ενέργεια τόσο για ψύξη, ώστε να αποφύγουν την πιο έντονη ζέστη, όσο και για τη θέρμανση των κατοικιών τους τον χειμώνα», καταλήγει ο καθηγητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.

Οι πληγές της ανατολικής Αττικής

Τις αιτίες που η ίδια περιοχή γίνεται σχεδόν κάθε καλοκαίρι πεδίο εκδήλωσης πυρκαγιών, οι οποίες είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν, εξηγούν ακαδημαϊκοί και πυρομετεωρολόγοι

Tην έλλειψη ειδικού επιχειρησιακού σχεδίου για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών στην ανατολική Αττική επισημαίνουν οι επιστήμονες ως τη βασική αιτία που σχεδόν κάθε χρόνο στην ίδια περιοχή εκδηλώνονται μεγάλες και καταστροφικές φωτιές. Από τον Ωρωπό μέχρι και το Λαύριο επικρατούν συγκεκριμένες κλιματικές συνθήκες που ευνοούν την πύρινη επέκταση, ενώ και η γεωγραφία της περιοχής δυσχεραίνει το έργο της κατάσβεσης. Ετσι, στην περιοχή έχουν καταγραφεί πέντε μεγα-φωτιές τα τελευταία τριάντα χρόνια (1995, 1998, 2009, 2022, 2024), αλλά και η πιο πολύνεκρη τραγωδία λόγω φωτιάς, στο Μάτι το 2018. Μιλώντας στη Realnews, οι ειδικοί εστιάζουν στον λανθασμένο τρόπο με τον οποίο οι Αρχές διαχειρίζονται τις πυρκαγιές στην ανατολική Αττική, ζητώντας αλλαγή του δόγματος αντιμετώπισης και νέα μέσα για την πρόληψή τους.

«Οταν σε αυτή τη χρονική περίοδο ξεκινήσει μια φωτιά στην ανατολική Αττική, τότε εξαπλώνεται πολύ πιο γρήγορα και αντιμετωπίζεται πολύ πιο δύσκολα απ' ό,τι σε άλλες περιοχές. Τα δεδομένα υπάρχουν και δεν πρέπει να περάσει άλλο καλοκαίρι χωρίς να τα λαμβάνουμε υπ' όψιν», αναφέρει ο Δρ. Γαβριήλ Ξανθόπουλος, ερευνητής στο Ινστιτούτο Δασικών Μεσογειακών Οικοσυστημάτων, που μελετά τις πυρκαγιές που ξεσπούν στην Αττική εδώ και δεκαετίες. Για τον ίδιο, αλλά και πολλούς άλλους επιστήμονες, το μεγαλύτερο πρόβλημα βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίο αναπτύχθηκε οικιστικά η περιοχή.

«Το βασικό χαρακτηριστικό είναι ότι έχουμε πολλές ζώνες μείξης δασών και οικισμών. Παλαιότερα, υπήρχε μόνο υψηλό δάσος και τώρα μέσα σε αυτό έχουν αναπτυχθεί κατοικίες και επιχειρήσεις, ένας αραιός αστικός ιστός, χωρίς πραγματικό σχέδιο», τονίζει, περιγράφοντας πως σε κάθε φωτιά γίνεται το ίδιο λάθος. «Σε κάθε μικρό ή μεγαλύτερο δασικό όγκο υπάρχουν πολύ κοντά σπίτια. Ετσι, ο μηχανισμός αναπόφευκτα σπεύδει για να σώσει τις κατοικίες. Αυτό είναι εύλογο, διότι προέχει η σωτηρία της ανθρώπινης ζωής, όμως έχει ως αποτέλεσμα να μην υπάρχει σωστό σχέδιο για την αντιμετώπιση όλου του μετώπου. Συνεπώς, κατά την πυρόσβεση, ο μηχανισμός προσπαθεί να αντιμετωπίσει τη φωτιά από τα πλάγια, κάτι εντελώς αναποτελεσματικό», δηλώνει ο ερευνητής του Ινστιτούτου Δασικών Μεσογειακών Οικοσυστημάτων.

Ελλιπή στοιχεία

Στην επίμονη εκδήλωση των πυρκαγιών της ανατολικής Αττικής όμως συμβάλλει και η έλλειψη καταγραφής στοιχείων τα οποία θα είναι κρίσιμα τόσο για την πρόληψη όσο και για την αντιμετώπιση της φωτιάς. «Παρά τα όσα έχουν γίνει όλα τα προηγούμενα χρόνια στη βόρεια και στην ανατολική Αττική, δεν έχουμε αναλυτική καταγραφή των αιτιών έναρξης των πυρκαγιών. Δεν ξέρουμε δηλαδή αν οι φωτιές ξεκινούν από αμέλεια των κατοίκων, αν φταίει το δίκτυο ηλεκτροδότησης ή αν υπάρχουν φυσικά αίτια, όπως για παράδειγμα πτώση κεραυνών. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν έχουμε ούτε το σημείο έναρξης των πυρκαγιών, δηλαδή το γεωγραφικό στίγμα από το οποίο ξεκίνησαν οι πρώτες φλόγες», λέει ο Δρ. Θεόδωρος Γιάνναρος, πυρομετεωρολόγος και ερευνητής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.

Τα στοιχεία αυτά θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε στοχευμένες εργασίες πρόληψης της φωτιάς, αλλά και στη σύνταξη σχεδίων για τον περιορισμό της, ανά γεωγραφική περιοχή. «Αντί γι' αυτό, το μόνο που υπάρχει στην ανατολική Αττική είναι μια στατιστική καταγραφή των ειδών βλάστησης που καίγονται. Ομως και η πρόσφατη καταστροφή αποδεικνύει ότι χρειαζόμαστε πολλά περισσότερα. Οι πυρομετωρολογικές συνθήκες στην περιοχή είναι πολύ δύσκολες, καθώς το καλοκαίρι επηρεάζεται πολύ από τα μελτέμια και αν υπάρχει παρατεταμένη ξηρασία, όπως φέτος, προκύπτει ο τέλειος συνδυασμός για μια μεγάλη πυρκαγιά», επισημαίνει ο Θ. Γιάνναρος.

«Τόξο μελτεμιών»

Η ανατολική Αττική βρίσκεται στη μέση του λεγόμενου «τόξου των μελτεμιών», το οποίο ξεκινά από τον Εβρο, φθάνει σε Εύβοια, Φθιώτιδα και Βοιωτία, περνά από την ανατολική Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες και καταλήγει στην Κρήτη. «Κλιματολογικά, όλες αυτές οι περιοχές είναι πιο ευάλωτες στις πυρκαγιές. Τα μελτέμια είναι μία από τις αιτίες και των φετινών πυρκαγιών, δεν είναι όμως η μοναδική», δηλώνει ο Δρ. Γιώργος Παπαβασιλείου, μέλος της πυρομετεωρολογικής ομάδας του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, «The Flame Project».

«Με μια πρώτη ματιά, η φετινή πυρκαγιά είναι σχεδόν πανομοιότυπη με αυτή του 2009 ως προς τις εκτάσεις που επλήγησαν. Η διαφορά όμως έγκειται στις συνθήκες. Φέτος δεν είχαμε τόσο ισχυρούς ανέμους όπως πριν από 15 χρόνια, είχαμε όμως πολύ πιο δύσκολες συνθήκες όσον αφορά την ξηρασία και τη θερμοκρασία», λέει ο Γ. Παπαβασιλείου, περιγράφοντας τον τρόπο που επεκτάθηκε η πρόσφατη πυρκαγιά, περίπου όπως αναφλέγεται ένα γεμάτο σπιρτόκουτο αν πέσει πάνω του η παραμικρή σπίθα. «Εχουν περάσει πολλές εβδομάδες από τότε που στην ανατολική Αττική έπεσαν έστω και λίγες σταγόνες βροχής. Φέτος ειδικά, οι ακραίες συνθήκες δεν είχαν να κάνουν με τους ανέμους, αλλά με τη θερμοκρασία και την πολύ χαμηλή υγρασία. Στην πραγματικότητα, υπήρξε μια ευθυγράμμιση κλιματικών παραγόντων, όπως η ξηρασία, η θερμότητα, οι άνεμοι. Ετσι, η φωτιά βρέθηκε να “καβαλάει” ακόμα και την κορυφογραμμή της Πεντέλης και να περνά και σε πλαϊνά υψόμετρα. Πρόκειται για μια ακραία συμπεριφορά, καθώς εξαπλώθηκε με πολύ μεγάλη ταχύτητα», τονίζει ο πυρομετεωρολόγος.

Οι ευθύνες

Τα νέα ειδικά πρωτόκολλα για τις πυρκαγιές στην ανατολική Αττική θα πρέπει να ξεκινούν από την έγκαιρη ανίχνευση της φωτιάς και την άμεση αντιμετώπισή της. Σύμφωνα με τον καθηγητή Δασολογίας στο ΑΠΘ, Αλέξανδρο Δημητρακόπουλο, οι Αρχές απέτυχαν να προβούν σε αυτές τις δύο επείγουσες ενέργειες το μεσημέρι της περασμένης Κυριακής, όταν ξεπήδησαν οι φλόγες στον Βαρνάβα. «Φέτος έχουμε μια πολύ καλή πρωτοβουλία για την έγκαιρη ανίχνευση, μέσω drones. Στον Βαρνάβα όμως αυτό δεν λειτούργησε. Πιστεύω ότι χρειάζεται ένα πιο εξελιγμένο σύστημα, το οποίο θα επιτρέπει τη δορυφορική παρακολούθηση των περιοχών που είναι πιο ευάλωτες σε πυρκαγιές», σημειώνει ο καθηγητής του ΑΠΘ, παραθέτοντας τα αποτελέσματα της αποτυχημένης έγκαιρης επέμβασης. «Στην πραγματικότητα, αυτή η φωτιά έκαιγε για περίπου 15 ώρες ανεξέλεγκτη και χωρίς να την “ενοχλήσει” κανείς, καθώς το μέλημα της Πυροσβεστικής ήταν οι κατοικημένες περιοχές. Δεν γίνεται όμως να συνεχιστεί άλλο αυτή η κατάσταση. Χρειάζεται άμεσα ειδικό σχέδιο για την περιοχή που θα περιλαμβάνει πολλούς παράγοντες. Ορθώς η κυβέρνηση φέτος επέβαλε την παρουσία δασάρχη στο έργο της κατάσβεσης, όταν έχουμε μεγάλες πυρκαγιές. Τώρα το βάρος πρέπει να δοθεί στην πρόληψη, στη διαχείριση της καμένης ύλης, στη διάνοιξη δασικών δρόμων και σε άλλες ενέργειες που προϋποθέτουν τη συνεργασία πολλών φορέων», καταλήγει ο Αλ. Δημητρακόπουλος.

Το Σέιχ Σου

Οι επιστήμονες τονίζουν ότι στη χώρα μας υπάρχουν και άλλες περιοχές όπου συναντώνται οι ίδιοι παράγοντες που ευθύνονται για τις μεγάλες και συχνές φωτιές στην ανατολική Αττική. Μία από αυτές -και μάλιστα η πλέον επίφοβη λόγω της άναρχης οικιστικής ανάπτυξης εντός του δασικού ιστού- είναι το Σέιχ Σου. Σε οικιστικές περιοχές, όπως ο Χορτιάτης, τα Πεύκα, το Φίλυρο, το Πανόραμα και άλλες στη Θεσσαλονίκη, εδώ και χρόνια καταγράφονται αυθαιρεσίες και πολεοδομικές παραβάσεις, σε βάρος του δάσους. «Ετσι, το Σέιχ Σου έχει αρχίσει να μοιάζει κάπως με την ανατολική Αττική, όπου σε κάποια σημεία είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς πού είναι ο οικισμός και πού το δάσος. Με το κλίμα να αλλάζει ραγδαία, δεν θέλει και πολύ να επικρατήσουν ακραίες συνθήκες και στο περιαστικό δάσος της Θεσσαλονίκης, με τη μεγάλη ξηρασία, που ευνοεί τις πυρκαγιές να πάρουν διαστάσεις. Τότε, η Πυροσβεστική θα σπεύδει να σώσει τα σπίτια και η φωτιά θα προελαύνει», αναφέρει ο Βασίλης Δρόσος, καθηγητής Δασολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. «Δεν υπάρχουν άλλες δικαιολογίες. Θεωρώ ότι θα πρέπει να υπάρξουν πολύ πιο αυστηροί κανόνες για την αυθαίρετη δόμηση. Σε μια περιοχή που είναι δασική, τα αυθαίρετα πρέπει να κατεδαφίζονται και όχι να νομιμοποιούνται», επισημαίνει ο καθηγητής.

Σε κατάσταση συναγερμού μέχρι τον Οκτώβριο

«Δεν έχει τελειώσει τίποτε ακόμα. Μέχρι τη φωτιά της ανατολικής Αττικής υπήρχε το θετικό ότι οι καμένες εκτάσεις ήταν λίγες σε σχέση με τον αριθμό τον πυρκαγιών. Θεωρούμε όμως ότι η πιο δύσκολη περίοδος βρίσκεται μπροστά μας». Αυτό ανέφερε στη Realnews ανώτατος αξιωματικός του Πυροσβεστικού Σώματος όταν ρωτήθηκε για τις εκτιμήσεις του αναφορικά με την εξέλιξη του υπόλοιπου της αντιπυρικής περιόδου. Πράγματι, όπως όλα δείχνουν, οι δυνάμεις της Πυροσβεστικής θα βρίσκονται σε κατάσταση συναγερμού μέχρι τον Οκτώβριο, καθώς όλα τα στοιχεία δεν αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας.

«Θα έχουμε ακόμα 45 πολύ δύσκολες ημέρες. Ο Σεπτέμβριος δεν θα είναι καθόλου εύκολος και χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή από όλους», λέει ο πυρομετεωρολόγος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Θεόδωρος Γιάνναρος. «Οι πιο ευπαθείς περιοχές είναι αυτές που παραδοσιακά εμφανίζονται τα μελτέμια. Θα πρέπει να έχουμε υπ' όψιν όμως ότι και στη βόρεια Ελλάδα καταγράφονται φέτος ακραίες συνθήκες, με μεγάλη ξηρασία. Δεν έχουμε παντού ισχυρούς ανέμους, αλλά τα θερμικά φορτία είναι τόσο έντονα που ακόμα και με μέτριους ανέμους μπορεί να προκύψουν τεράστια προβλήματα. Ακόμα και στα μεγάλα υψόμετρα εκτιμώ ότι θα έχουμε πρόβλημα. Ανησυχώ ιδιαίτερα γι' αυτό, διότι δυστυχώς δεν έχουμε συνηθίσει να αντιμετωπίζουμε φωτιές σε ορεινές περιοχές με μεγάλο υψόμετρο, ενώ η βλάστηση των βουνών αντικαθίσταται πολύ πιο δύσκολα», αναφέρει ο ερευνητής. «Εκτιμώ ότι έχουμε τις χειρότερες συνθήκες των τελευταίων 45 ετών όσον αφορά την υψηλή θερμοκρασία, τις ελλιπέστατες βροχοπτώσεις και την πολύ χαμηλή υγρασία. Θυμηθείτε ότι καθ' όλη τη διάρκεια του έτους ακούγαμε τους μετεωρολόγους σχεδόν καθημερινά να λένε ότι η θερμοκρασία είναι υψηλότερη του φυσιολογικού. Δυστυχώς, δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος για τον Σεπτέμβριο», επισημαίνει ο Δρ. Γιώργος Παπαβασιλείου από την ομάδα «The Flame Project».

Οι μαρτυρίες, οι εμπρησμοί και τα χιλιάδες καμένα στρέμματα

Σε τέσσερις μαρτυρίες, για την πιθανότητα εμπρησμού είτε από πρόθεση είτε από αμέλεια, εστιάζουν οι Αρχές που διερευνούν τα αίτια της φωτιάς η οποία κατέκαψε χιλιάδες στρέμματα δάσους στην Αττική. Οπως αναφέρουν οι πληροφορίες της Realnews, η Διεύθυνση Αντιμετώπισης Εγκλημάτων Εμπρησμού του Πυροσβεστικού Σώματος, που ερευνά τον τρόπο με τον οποίο ξέσπασε και επεκτάθηκε η πυρκαγιά, έχει στα χέρια της δεκάδες αναφορές τόσο από κατοίκους των πληγεισών περιοχών όσο και από πυροσβέστες.

Εκτός από τα στοιχεία που ήδη υπάρχουν για βραχυκύκλωμα σε κολόνα ηλεκτροδότησης στον Βαρνάβα, οι έρευνες εστιάζουν σε άλλα δύο σημεία της ίδιας περιοχής, που εκτιμάται ότι από αυτά ξεκίνησε η πύρινη λαίλαπα το μεσημέρι της Κυριακής 11 Αυγούστου. Επιπλέον, σοβαρά εξετάζονται και άλλες δύο αναφορές, για «ύποπτες αναφλέξεις» στην περιοχή του Μαραθώνα και της Παλαιάς Πεντέλης. Πρόκειται για μαρτυρίες οι οποίες έγιναν το πρωί της Δευτέρας 12 Αυγούστου, ενώ η φωτιά είχε ξεσπάσει στα βορειοανατολικά της Αττικής και λόγω των ισχυρών ανέμων επεκτεινόταν με ταχύτατους ρυθμούς προς τις περιοχές που βρίσκονται νοτιότερα.

Μιλώντας στην «R», αξιωματικοί της Πυροσβεστικής τονίζουν πως όλα τα σενάρια παραμένουν ανοιχτά, καθώς το τελικό πόρισμα για τις φωτιές στην ανατολική Αττική αναμένεται να οριστικοποιηθεί μέσα στις επόμενες εβδομάδες. «Την ώρα που μαινόταν η φωτιά συγκεντρώσαμε πάρα πολλές μαρτυρίες που μιλούσαν για πιθανούς εμπρησμούς. Αυτό ήταν περίπου αναμενόμενο, καθώς η πυρκαγιά πέρασε από κατοικημένες περιοχές και οι πολίτες συχνά δεν μπορούν να καταλάβουν αν μια νέα εστία που βλέπουν από απόσταση οφείλεται σε φυσιολογική επέκταση της φωτιάς. Ωστόσο, έχουν προκύψει στοιχεία που θεωρούνται αξιόπιστα και ερευνώνται με προσοχή», ανέφερε στέλεχος της Πυροσβεστικής.

Ο χρόνος και το στίγμα

Η φωτιά εκτιμάται ότι ξέσπασε δύο λεπτά μετά τις 3 το μεσημέρι της Κυριακής στον Βαρνάβα. Οι αξιωματικοί της ΔΑΕΕ έχουν ήδη συλλέξει στοιχεία από τον χώρο που περιβάλλει στύλο ηλεκτροδότησης, για τον οποίο υπάρχουν αναφορές για βραχυκύκλωμα. Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι έχουν εντοπιστεί φθορές σε μεταλλικά υλικά στήριξης και σε καλύμματα των ηλεκτρικών συνδέσεων αλλά και ίχνη σπινθήρων πάνω στον στύλο. Ωστόσο, το βραχυκύκλωμα δεν είναι το μόνο σενάριο που ερευνάται. Για ένα ακόμα σημείο του Βαρνάβα, λίγο έξω από τον οικισμό, υπάρχει αναφορά για κατοίκους που είχαν ανάψει ψησταριά παρά τις προειδοποιήσεις των Αρχών για μεγάλο κίνδυνο πυρκαγιάς. Ηδη έχουν γίνει οι πρώτες έρευνες σε σπίτια της περιοχής, που θα συνεχιστούν έως ότου τα στελέχη της Πυροσβεστικής αποκτήσουν πλήρη εικόνα για συγκεκριμένα πρόσωπα, τα οποία έχουν καταγγελθεί ότι ετοίμαζαν… μπάρμπεκιου εν μέσω τόσο επικίνδυνων συνθηκών.

Η δεύτερη μαρτυρία που εξετάζεται αφορά έναν λοφίσκο ο οποίος βρίσκεται μέσα στην οικιστική περιοχή του Βαρνάβα. Τα drones της Πυροσβεστικής, την επίμαχη ώρα πετούσαν πάνω από την Πάρνηθα και τον Διόνυσο, όμως έδωσαν εκείνο το σημείο ως το γεωγραφικό στίγμα της έναρξης της φωτιάς. Απομένει να διερευνηθεί αν τα στοιχεία που καταγράφηκαν είναι ακριβή, καθώς εκείνη τη στιγμή τα drones βρίσκονταν σε σχετικά μεγάλη απόσταση. Παράλληλα, οι ερευνητές της ΔΑΕΕ έχουν τη δυνατότητα και την κατάρτιση μέσω επιστημονικών μεθόδων να διαπιστώσουν τον ακριβή χρόνο έναρξης της οποιασδήποτε φωτιάς, να καταλάβουν δηλαδή πότε παραδόθηκαν στις φλόγες τα είδη βλάστησης της κάθε περιοχής.

Η πορεία της φωτιάς

Οι άλλες δύο καταγγελίες για εμπρησμό έγιναν από μέλη του προσωπικού της πολιτικής προστασίας των δήμων, όπου επεκτάθηκε η φωτιά, αλλά και από εθελοντές πυροσβέστες. Η πρώτη έγινε νωρίς το πρωί της Δευτέρας στον Μαραθώνα και η δεύτερη λίγο αργότερα, στην Παλαιά Πεντέλη. Οι καταγγελίες αυτές κρίθηκαν ότι χρήζουν διερεύνησης καθώς εμφανίζουν αρκετά από τα χαρακτηριστικά των εμπρηστικών ενεργειών. Πρόκειται για εστίες που ξέσπασαν ενώ το μέτωπο της πυρκαγιάς βρισκόταν σε απόσταση μεγαλύτερη των 200 μέτρων. Την ώρα δηλαδή που η φωτιά φαινόταν να έχει λάβει μια δεδομένη πορεία, οι εστίες αυτές προέκυψαν σε σημεία που δεν ανέμενε κανείς.

Επιπλέον, και τα δύο σημεία που καταγγέλθηκαν από τους υπαλλήλους των δήμων και τους εθελοντές έχουν εύκολη πρόσβαση από τον οποιονδήποτε καθώς βρίσκονται κοντά σε δρόμους. Αυτές οι δύο εστίες συνέβαλαν ώστε το μέτωπο της φωτιάς να επεκταθεί προς δύο κατευθύνσεις, τόσο προς νότια, όσο και προς νοτιοδυτικά, γεγονός που πολλαπλασίασε το καταστροφικό αποτύπωμα της πυρκαγιάς στην ανατολική Αττική.

Για τη διερεύνηση αυτών των καταγγελιών, αλλά και οποιωνδήποτε άλλων προκύψουν και κριθεί ότι πρέπει να διερευνηθούν, στο έργο της ΔΑΕΕ θα συμβάλουν και υπηρεσίες της Αστυνομίας. Εκτός από τις επιστημονικές μεθόδους που δείχνουν πότε ακριβώς ξεκίνησε να καίγεται ένα είδος βλάστησης, οι ερευνητές θα σαρώσουν όλες τις κάμερες της περιοχής, ώστε να διαπιστώσουν ύποπτες κινήσει